Jak spłacać i płacić alimenty?

Problem niealimentacji jest niezwykle istotnym problemem społecznym, dotyczy w Polsce około miliona dzieci. Rocznie komornicy prowadzą ponad 650 tys. spraw o alimenty, przy czym w samym roku 2021 wpłynęło do komorników blisko 45 000 takich spraw. Z danych Najwyższej Izby Kontroli wynika, że zadłużenie wobec funduszu alimentacyjnego w województwie opolskim w połowie 2021 roku wynosiło około 13 mld złotych. Rozmowa z Moniką Janus, przewodniczącą Rady Izby Komorniczej we Wrocławiu 

„Nowiny Nyskie” - W jaki sposób ustalana jest wysokość alimentów?
Monika Janus - Sąd orzekając o wysokości alimentów bierze pod uwagę miesięczne średnie uzasadnione potrzeby dziecka, jak np. wyżywienie, odzież, obuwie, koszty mieszkania, niezbędne przedmioty umożliwiające przebywanie w środowisku i w rodzinie, leki, wyposażenie do szkoły i specjalne przedmioty do nauki kierunkowej, itp. Nie różnicując tych kosztów w zależności od pór roku, czy niektórych miesięcy, innymi słowy sąd ma na względzie, że potrzeby dziecka są większe np. w miesiącu wrześniu, a mniejsze w lipcu, czy sierpniu, więc kwota ustalonych alimentów to jest średnią tych kwot.                                

- Egzekucja alimentów budzi wiele kontrowersji, niektórzy rodzice skarżą się, że komornik zabiera im wszystkie środki do życia, a np. mają kredyt do spłacenia… 
- Sprawy egzekucyjne o charakterze alimentacyjnym są sprawami wyjątkowymi, bowiem dotyczą środków na bieżące utrzymanie dziecka. Rolą komornika jest prowadzenie egzekucji na rzecz wierzyciela i to na jego wniosek komornik wszczyna egzekucję, zajmuje majątek i może umorzyć egzekucję w całości lub w części. Jeżeli chodzi o zajęcie wynagrodzenia za pracę, to zajęciu podlega bezwzględnie 60% zarobków. W przypadku egzekucji innych świadczeń niż świadczenia alimentacyjne, zajęciu podlega 50% zarobków, a wolne od zajęcia jest minimalne wynagrodzenie za pracę. Zasada ta jednak nie obowiązuje w przypadku spraw alimentacyjnych. Ustawodawca nie zdecydował się na takie rozwiązania, gdyż przyjął zaspokojenie bieżących potrzeb dziecka za priorytetowe. Komornik w tym zakresie nie może działać sprzecznie z ustawą zmieniając zasady i wysokość potrąceń.  

- A co z umowami o dzieło lub zlecenia?
- W przypadku, gdy dłużnik wykonuje usługę na podstawie umów cywilnoprawnych potrąceniu podlegają kwoty co do zasady w całości, czyli 100%. Nie dotyczy to jednak świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania. Tutaj stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy, które nie pozwalają zająć całej pensji, a 60% w przypadku alimentów. Trzeba pamiętać, że to zakład pracy dokonuje potrąceń, stosując odpowiednie ograniczenia wynikające z przepisów prawa, ale też dłużnik powinien dbać o swoje sprawy, przyjść do komornika, złożyć odpowiednie dokumenty i wnioski, ponieważ często brak wiedzy nie pozwala na prawidłową ocenę i odpowiednią kwalifikację danego sposobu wykonywania pracy.

- Dlaczego na dziecko, które jest już pełnoletnie, trzeba płacić alimenty?
- Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczeniu środków utrzymania osobie, która nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek ten powstaje z chwilą urodzenia się dziecka, a gdy dziecko się usamodzielni wygasa, przy czym usamodzielnienie się dziecka nie oznacza osiągnięcia przez nie pełnoletności. W przypadku, gdy dziecko samo się utrzymuje można żądać zmiany orzeczenia sądowego lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Rodzic może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla niego uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Rodzic zobowiązany do alimentów może wytoczyć przed sądem powództwo o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny względem pełnoletniego wygasł, np. gdy dziecko pełnoletnie, mające przygotowanie do pracy, zaniedbuje z własnej winy dalszą naukę, czyli studia. Warto podkreślić, że w tego typu sytuacji nie działa zasada automatyzmu, rodzic nie może samodzielnie tego ocenić, uznać, że alimenty nie należą się dziecku i ich nie płacić. Musi iść do sądu. Każdy przypadek jest indywidualny i każdy podlega ocenie i kontroli sądu.

- Czy komornik może ściągnąć alimenty od rodziny dłużnika, np. od jego żony?  
- W przypadku, gdy na dłużniku ciąży obowiązek alimentacyjny, którego nie wykonuje dobrowolnie, a egzekucja przeciwko niemu jest bezskuteczna z powodu braku pracy i innego majątku, nie ma możliwości skutecznego pozwania jego współmałżonki i zobowiązania jej do płacenia ze swojego majątku odrębnego alimentów na dziecko swojego męża. Nie można jej np. zająć wynagrodzenia, nawet jak zarabia dobrze i utrzymuje całą swoją rodzinę. Polskie prawo nie przewiduje przypadków takiego rozszerzenia odpowiedzialności. Obowiązek alimentacyjny jest obowiązkiem o charakterze ściśle osobistym, nie podlega też dziedziczeniu. Czym innym jest natomiast prowadzenie egzekucji przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu, który jest w związku małżeńskim z niektórych składników majątku wspólnego. Przepisy dopuszczają możliwość zajęcia takiego majątku i prowadzenia egzekucji. Komornik w takim wypadku może zająć pobrane przez dłużnika wynagrodzenie za pracę lub dochody uzyskane z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanej z innych praw majątkowych. Oczywiście majątek osobisty małżonka jest chroniony.

- Czy od alimentów płaci się podatki?
- Alimenty korzystają ze zwolnienia z podatku dochodowego, jeśli nie przekraczają określonej kwoty (w 2021 roku 700 zł) miesięcznie. Nawet jeśli ktoś dostał jednorazowo większą kwotę jako spłatę zaległości alimentacyjnych, nie musi płacić podatku. Kluczowe jest bowiem, jaka kwota wynika z orzeczenia sądu i czy mieści się w ustawowym limicie warunkującym skorzystanie ze zwolnienia podatkowego. Dla celów podatkowych nie ma znaczenia sposób wypłaty należności. 

- Czy rodzice, u których dziecko przebywało np. podczas wakacji przez cały miesiąc, muszą płacić na nie alimenty? 
- Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, jak również na dostarczaniu środków wychowania. W przypadku, gdy orzeczeniem sądu lub umową jeden z rodziców został zobowiązany do realizowania obowiązku alimentacyjnego przez płacenie określonej kwoty pieniężnej na dziecko, które na stałe nie przebywa u niego, tylko np. u drugiego rodzica sprawującego opiekę, musi ten obowiązek realizować w takim zakresie, jak to wynika z orzeczenia. Samo sprawowanie opieki nad dzieckiem w miesiącach wakacyjnych nie zwalnia zobowiązanego z realizowania swojego obowiązku z przyczyn wyżej wymienionych. Przez cały rok należą się alimenty w pełnej wysokości. 

- A co kiedy rodzic uzna, że z jakichś powodów nie zapłaci alimentów?
- Rodzic nie może samodzielnie uznać, że alimenty nie należą się dziecku w określonym przedziale czasu i zaprzestać ich płacenia, może bowiem narazić się na wszczęcie i prowadzenie przeciwko niemu egzekucji komorniczej, a nawet postępowania sądowego o przestępstwo niealimentacji. Wszelkie zmiany dotyczące obniżenia, wygaśnięcia, zmiany zakresu obowiązku alimentacyjnego w przypadku braku porozumienia między rodzicami dziecka, muszą być zatwierdzone nowym orzeczeniem sądu. 

- Czy niepłacenie alimentów, to duży problem?
- Niepłacone alimenty to zatory płatnicze o bardzo ważnym znaczeniu społecznym. To także jedna z form przemocy ekonomicznej. Cały czas mamy bardzo niską świadomość społeczną w tym zakresie, a utrzymanie własnych dzieci i zapewnienie im warunków do życia i rozwoju to obowiązek każdego rodzica. Zadłużenie alimentacyjne jest ogromne, z danych zebranych przez Najwyższą Izbę Kontroli wynika, że w połowie 2021 roku wynosiło około 13 mld złotych wobec funduszu alimentacyjnego w województwie opolskim.

Rozmawiał Piotr Wojtasik