Przyroda ziemi nyskiej: Leśny pustelnik

Wszyscy dobrze znamy bociana białego (Ciconia ciconia). Chyba nie ma człowieka, który nie zetknąłby się z tym pięknym gatunkiem. Natomiast bardzo niewielu z nas kiedykolwiek w życiu widziało jego bliskiego krewniaka – bociana czarnego (Ciconia nigra). Nie tylko jest on wielką rzadkością, ale i trudno go zobaczyć nawet w środowisku, w którym występuje. W przeciwieństwie do bociana białego, stroni bowiem od człowieka, zamieszkując często trudno dostępne podmokłe zakątki leśne i rzadko pojawia się w pobliżu osad ludzkich.

Nazwa gatunkowa jest nieco myląca. Pierś, brzuch oraz pióra podogonowe są u niego bowiem białe, pozostałe części ciała są czarne, ale z metalicznym połyskiem o różnych odcieniach, od purpurowego na podgardlu, ciemnozielonego na szyi po miedziany na grzbiecie, etc. Wielkością, sylwetką i sposobem lotu jest bardzo podobny do bociana białego, ale z wierzchu jest cały czarny (łącznie z głową i szyją) a biały jest jedynie spód ciała. Nigdy nie klekocze i w ogóle jest ptakiem bardzo cichym i płochliwym. Bocian biały go prześladuje i zwalcza wszędzie tam, gdzie ten wchodzi mu w drogę.

Żeruje na bagnach i nad brzegami rzek, a nie na łąkach jak bocian biały. Podstawę jego wyżywienia stanowią żaby (przeważnie żaba moczarowa i trawna) i ryby takich gatunków jak śliz, karaś czy piskorz. Pokarm ten uzupełnia owadami (zwłaszcza szarańczakami), skorupiakami małymi zaskrońcami, traszkami, jaszczurkami i drobnymi gryzoniami.

Lądujący bocian czarny (fot. K. Żarkowski)

Przylatuje do nas z Afryki (tam zimuje) w kwietniu, średnio o 2 tygodnie później niż bocian biały. Gniazda zakłada zwykle na dębach, przy pniu albo na grubym konarze w pewnej odległości od pnia, rzadziej na sosnach, olchach czy bukach. Do tego samego gniazda powraca z roku na rok i rozbudowuje je, tak, że stare gniazda mogą być dość masywne. Składa zwykle 5 jaj, których skorupa jest biała z zielonkawym połyskiem. Młode się wykluwają zwykle na początku czerwca i pozostają w gnieździe około 2 miesiące. Odlatuje od nas we wrześniu.

Na Ziemi Nyskiej przez długie lata nie mieliśmy go jako lęgowego rezydenta. Widywany był jedynie na przelotach. W pierwszej dekadzie XXI wieku osiedlił się jednak w okolicach Bukowa (gm. Otmuchów), gdzie gniazduje w okolicznych lasach nad Widnawą. Możliwe jest również jego gniazdowanie w lasach Jasienicy Dolnej (gm. Łambinowice). Informacje ta wymaga jednak potwierdzenia. Od wielu lat występuje też w leśnictwie Kuźnica Ligocka (Nadleśnictwo Tułowice) i Rzymkowice (Nadleśnictwo Prószków), ale jest to już poza granicami Ziemi Nyskiej.

Bocian czarny to wielka osobliwość naszej przyrody. Jest on w całej Polsce, i de facto na terenie całej Unii Europejskiej, objęty ochroną ścisłą. W Polsce w promieniu 500 m od jego gniazda musi być wyznaczona strefa ochronna, w której nie można przebywać w okresie lęgowym i gdzie tym bardziej zakazane są wszelkie prace leśne, szczególnie zaś wyrąb drzew.