Przyroda ziemi nyskiej: Powrót króla ptaków

Na łamach „Nowin Nyskich” rozpoczynamy cykl poświęcony przyrodzie Ziemi Nyskiej. Jego autorem jest prof. Grzegorz Kopij z Instytutu Biologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. W pierwszych odcinkach zaprezentowane zostaną największe osobliwości fauny, jakie zadomowiły się u nas na dobre w XXI wieku.

Zaczynamy od orła bielika (Haliaetus albicilla), który uchodzi powszechnie za króla ptaków. Orzeł ten jest też w godle naszego państwa i wielu innych krajów świata. Jest to nasz największy i najbardziej okazały ptak drapieżny. Ludzi zawsze fascynowała i inspirowała jego odwaga, majestatyczność i siła walki. Należy jednak od razu zaznaczyć, że z punktu widzenia taksonomii, właściwy orzeł ma tzw. „nogawice”, czyli pokryte piórami skoki, których jednak nie ma bielik.

Orzeł bielik wyginął z terenu całego Śląska w połowie XIX wieku. Powrócił dopiero w 1958 r., najpierw do Doliny Baryczy. Na Opolszczyźnie po raz pierwszy stwierdzono jego gniazdowanie w Borach Stobrawskich koło Pokoju w 1974 r. Na Ziemi Nyskiej zaczął zaś gniazdować dopiero w 1999 r. Upodobał sobie Las Domaszkowicki, gdzie gniazduje corocznie do dziś. W okresie 1999-2016 spośród 18 lęgów jakie tam odbył, 13 zakończyło się sukcesem (średnio 1.1 młody na jeden lęg). Jego rewir rozciąga się w promieniu do 7 km wokół gniazda, a więc obejmuje nie tylko ten las, ale tereny łowieckie nad leżącą nieopodal Nysą Kłodzką oraz stawach.

Od kilku lat obserwuje się bieliki także w okolicach Nowak, gdzie znajduje się dość duży zbiornik wodny. Nie wiadomo jednak czy gniazdują w tamtejszych okolicach. Bieliki znane są z tego, że najpierw zajmują terytorium, nie gnieżdżąc się w nim przez kilka kolejnych lat (są to prawdopodobnie osobniki młodociane). Potem jednak zakładają gniazdo i już przystępują do lęgów regularnie. Gniazdo może być zbudowane nawet w niewielkim zagajniku śródpolnym, choć na gniazdo wybierają stare i mocne drzewa (zwykle sosny) i usadawiają je wysoko w koronie.

Dorosły (biały ogon) orzeł bielik w locie (fot.: R. Szozda).

Zastanawiające jest to, że wbrew oczekiwaniom, orzeł bielik zaczął gniazdować na Ziemi Nyskiej z dala od wielkich jezior, jakby nie ufając w bezpieczeństwo tych miejsc. Na terytorium bielika muszą się bowiem zawsze znajdować tereny wodne (jeziora, stawy, większe rzeki), gdyż one stanowią główny rewir łowiecki. Polują zarówno na ptactwo wodne, jak i na ryby. U nas będą to najczęściej następujące gatunki: kaczka krzyżówka, dzika gęś, łyska, szczupak, karp i leszcz. Często żywią się też padliną, głównie ssaków kopytnych, zwłaszcza w okresie poza sezonem lęgowym.

Orzeł bielik rozpoczyna u nas lęgi bardzo wcześnie, bo już w lutym. Samica składa zawsze dwa jaja, ale choć wykluwają się z nich zawsze dwa orlęta, w większości przypadków przeżywa tylko pisklę, które wykluło się wcześniej. Starszy zabija młodszego. Zjawisko to, zwane kainizmem, może wydawać się nam patologią, ale jest to mechanizm regulujący liczebność populacji tego rzadkiego ptaka. Pokarmu wystarcza zwykle dla jednego tylko pisklęcia, a tylko w latach wielkiego urodzaju, para może wyżywić oba. Gdyby nie kainizm w „normalne” lata oba pisklęta zginęłyby w końcu z głodu, a tak przeżywa silniejszy.

Orzeł bielik należy do tzw. gatunków charyzmatycznych i podlega w Polsce ścisłej ochronie. Zgodnie z obowiązującym u nas prawem, teren leśny znajdujący się w promieniu 200 m wokół gniazda bielika musi być wyłączony z wszelkiej działalności gospodarczej przez cały rok. W ciągu całego roku zabroniony jest również wstęp do tak wyznaczonej strefy ochronnej. W okresie lęgowym (od 1 stycznia do 31 lipca) strefę tę powiększa się do 500 m wokół gniazda.

prof. Grzegorz Kopij, autor jest ornitologiem - pracownikiem naukowym Instytutu Biologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, który doktoryzował się na uniwersytecie w Republice Południowej Afryki. Jest twórcą katedry dzikich zwierząt na University of Namibia,  

Wywiad z profesorem Kopijem